پارس‌آباد مغان

یکی از شهرهای استان اردبیل در شمال غربی ایران است. 

این شهر بزرگ‌ترین شهر منطقهٔ مغان و نیز، مرکز شهرستان پارس‌آباد می‌باشد. شرايط جغرافيايي جلگه مغان و آران كه دو رود بزرگ ارس و كر(كورا) از داخل اين اراضي، مسيري طولاني را پيموده و به درياي خزر مي پيوندند، از دير باز موجب پيدايش حيات بشري بوده است.

شغل آنها دامداري بوده و به عبارتي در اين منطقه كشت صورت نمي گرفته است. در همين ايام مطالعاتي در منطقه انجام مي گيرد و شركت شيار با مقصد احياي كشاورزي و زمين هاي كشاورزي تاسيس مي گردد. اين شركت در يوشان آباد كه بعدها شاه آباد ناميده شد مستقر شدند. نام اين منطقه نيز بعد از انقلاب به جعفرآباد تغيير يافت. شهر پارس آباد منطقه ای مرزی است که در جلگه ای هموار با آب و هوايی معتدل تا گرم قرار دارد . فاصله آن تا اردبيل ۲۲۵ کيلومتر ميباشد. جلگه پارس آباد مستعد ترين خاک و مطلوب ترين شرايط آب و هوايی را برای زراعت دامپروری و باغداری داراست. شرکت بزرگ کشت و صنعت و دامپروری مغان بزرگترين شرکت در نوع خود در کشور و در خاورميانه با حجم عمليات زراعی، دامی و صنعتی در همين شهرستان داير است همچنين وجود کارخانه قند، کمپوت سازی، مرباسازی، پنبه پاک کنی و کارگاه توليد لبنيات رونق خاصی به اين شهرستان داده است. پوشش گياهی منطقه بيشتر بصورت علفهای مرتع مرغوب می باشد و عشاير ائل سئون که بقايای 32 طايفه اصلی اند با حفظ نژاد و سنتهای خويش هنوز در دشت مغان به حيات خويش ادامه می دهند .

در تاریخ

قديمي ترين تمدن شناخته شده دشت مغان، مربوط به اصحاب رس است كه در ساحل رود ارس (آراز) با ايجاد شهرهاي بزرگ و پرداختن به كارهاي كشاورزي، باغداري و دامپروري به عنوان يكي از تمدن هاي درخشان بر صفحه روزگار پديدار شده اند. يكي از قبايل مستقر در كنار رود ارس در هزاره اول قبل از ميلاد، قبيله ميك بوده است كه بعدها تبديل به مغ، و مغان شده است (عزيززاده، 1386، ص50). جلگه مغان، براساس داده هاي كتاب جغرافياي قديم روزگاري آباد بود و رونق داشت. اما بعدها بر اثر حوادثي نا معلوم از ميان رفت. نمونه بارز روستاهاي كهن و تاريخي جلگه مغان، روستاي پرجمعيت (( اولتان)) است كه داراي سابقه تاريخي مهم است. گفته مي شود در قديم، اين روستا داراي آبادي هايي بود كه آن ها را به اسامي دوازده گانه ماه هاي سال از جمله آنها فروردين، ارديبهشت و به نام ساير ماههاي سال بوده است، مي ناميده اند( سايت ايرانگردي – گردشگري ، ايران – تور). در سال 1328 اين منطقه كه در آن پارس آباد قرار دارد به نام قوچ قشلاقي معروف بوده است. در اين منطقه عشاير مغان با ابتدايي ترين امكانات زندگي مي كردند. در كتاب مسالك و ممالك تاليفابواسحق ابراهيم اصطخری در قسمت مربوط به ذكر دريای خزر چنين آمده است.جانب شرقی دريای خزر بهری از ديلمان، طبرستان، گرگان و حدود آن و بهری از بيابان خوارزم دارد. و جانب غربی آذربایجان، موقان (مغان)، حدود سرير، دريای خزر ، بهری از بيابان غزيه و… و اما از جانب دست چپ دريا از برابر آبسكون تا زمين دريای خزر همه آبادانی و پيوسته است از آبسكون بر حدود گرگان و طبرستان و ديلمان بروند. انگه در حدود آذربایجان بیله سوار (در فاصله ۵۵ کیلومتری جنوبی) شوند و چون موقان بگذرند تا دربند دو روز راه ولايت شروان شاه است و از آنجا گفته شد تا به سمندر چهار روزه راه است و تمام و…

مقدسی نیز می نویسد: «موغان شهری است كه دو نهر به دور آن است . پيرامون آن باغهای زيبا است كه گويی دشت را بهشت ساخته برای رحاب در كشور اسلام فخرآور هستد…. حومه‌اش خشك و دلگشا و دو نهر آن روان است، روی مردمش همچون لؤلؤ و مرجان است بخشاشگر و كريمند. حمدالله مستوفی در ذكر ديار آران موغان می نويسد:«هوايش گرمسير است و به عفونت مايل و حدودش با ولايات ارمن، شيروان، اذربايجان و دريای خزر پيوسته است.حقوق ديوانيش در عهد اتابكان زياد از ۳۰۰ تومان اين زمان بوده است و اكنون ۳۰ تومان و ۳۰۰۰ دينار است كه بر روی دفتر آمده.» مستوفی، با جروان و بزرند را ديه های معمور نوشته و می گويد: «برزند هوايش به گرمی مايل است و حاصلش غله می باشد.

جمعیت 

بر اساس سرشماری سال 1390 جمعیت این شهر 88924 نفر ذکر شده است که از این جمعیت ۴۶ درصد ساکن شهرها و بقیه در مناطق روستایی ساکن بوده اند

فرودگاه پارس آباد فرودگاه پارس آباد مغان به عنوان قدیمی ترین فرودگاه استان اردبیل در سال ۱۳۵۲ تاسیس و در سال ۱۳۸۱ از شرکت کشت و صنعت و دامپروری مغان منفک و تحویل شرکت مادر تخصصی فرودگاه‌های کشور شد.

جاذبه هاي طبيعي، تاريخي ، فرهنگي و اكوتوريستي طبيعي پارس آباد مغان:

منطقه پارس آباد مغان جلگه نسبتاً گسترده اي است از آبرفت رسوبات رود ارس و سرزمين حاصلخيزي است. رود ارس از كوههاي تركيه شروع شده پس از عبور از منطقه، وارد درياي خزر مي شود. اين سرزمين گرچه طعم تلخي هاي طبيعت (زلزله) و تاريخي (جنگ ها) را چشيده و زير بار سختي ها و بي مهري هاي گذشتگان خميده، اما استعداد هاي نهفته در آن مي رود كه تلخي ها را جبران كند و شيريني و حلاوت شكوفايي را به ارمغان بياورد. منطقه پارس آباد مغان داراي جاذبه هاي طبيعي و تاريخي فراواني است كه هنوز براي بسياري از مردم كشورمان حتي بوميان استان گمنام و ناشناخته باقي مانده است. طبيعت استان و منطقه پارس آباد مغان قابليت هاي زيادي و براي توسعه اكوتوريسم دارد و بديهي است كه اگر مسوولان به آنها عنايت كنند مي تواند در چهار فصل مورد توجه گردشگران قرار گيرد. و اگر ما از اين امكانات طبيعي و تاريخي و بكر استفاده نكنيم و زمينه هاي جذب گردشگران داخلي و خارجي و ايجاد اشتغال و هم چنين كسب در آمد ارزي و ريالي و شكوفايي اقتصادي منطقه را فراهم نسازيم، آيندگان به ما چه خواهند گفت و ما چه پاسخ قانع كننده اي به آنها خواهيم داشت.

ورثان يا اولتان قالاسي (Varthan) :

اولتان قالاسي در 12 كيلومتري پارس آباد و در حاشيه رود مرزي ارس (آراز) واقع شده است. اولتان قالاسي محوطه اي است باستاني در ساحل جنوبي رود ارس كه در كمتر از پانصد متري غرب روستايي به نام اولتان واقع است. اين روستا در 12 كيلومتري جنوب غربي شهر پارس آباد، سر راه پارس آباد به اصلاندوز، در استان اردبيل قرار دارد. محوطه ي باستاني اولتان قالاسي به شماره 2654 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است. اهالي بومي اين محوطه را (بخش ارگ يا بارودار) با نام (( اولتان قالاسي)) يعني قلعه ي اولتان مي شناسند. با توجه به آثار سطحي و بررسي عكس هاي هوايي و ماهواره اي به نطر مي رسد اين محوطه ي باستاني، شهري بوده كه همچون بسياري شهرهاي كهن ايران از بخش هاي مختلفي تشكيل مي شده است؛ ازجمله بخش محصور (شارستان يا ارگ) و بخش غير محصور ( بخش استقراري پيرامون شارستان كه احتمالاً بتوان از آن بعنوان ((ربض)) ياد كرد). اولتان قالاسي در مجموع و با احتساب ارگ (حدود 33 هكتار) و ربض احتمالاً بيش از 70 هكتار وسعت دارد (عليزاده، ك، 1386، ص18). در 500 متری روستای اولتان ، کنار رودخانه ارس قرار دارد و در زمين صافی به ابعاد 800 *400 متر بنا گرديده است . دور تا دور اين قلعه را ديوار بزرگ خشتی به قطر 92/5 متر احاطه کرده (قلمي، 1376، ص118). و آثار خندق بزرگی به عرض 30 متر که سه سمت آن را فرا گرفته ، ديده می شود . جبهه شمالی آن رود ارس، و روستای اولتان در قسمت جنوبی اين قلعه است وضع ظاهری ساختمان مانند قلاع نظامی است ، از روی برشی که قبلا بوسيله بولدوزر در دیوار شرقی قلعه ايجاد شده توانسته اند قطر ديوار و اندازه خشت های بکار رفته (10*41*41 تا 10*44*44) سانتيمتر را مشخص کنند بانيان نخستين قلعه اشکانيان بوده اند به واسطه استحکام و موقعيت مناسبی که داشته تا قرن دوازدهم هجری از آن استفاده شده است. سفالهای متنوعی که بدست آمده مويد اين نظر است. سفالهای بی نظير و متنوع دوره های مختلف اسلامی قلعه اولتان در خور توجه و شایان اهميت است . درون محوطه قلعه نيز تپه هايی وجود داردکه واحد های کوچک ساختمانی بوده و ساختمانه های عمده و اصلی در ضلع شرقی قرار داشته ، که به علت تغيير مسير رودخانه ارس قسمتی از آن شسته شده و از بين رفته و با وجود اين قسمت اعظم آن هنوز در زير خاک مدفون است. توان و زيبايي كه در اطراف قلعه و خود قلعه كه دارد مي تواند روزانه هزاران نفر گردشگر داخلي و خارجي را به خود جذب كند و ضمن ارز آوري، صدها شغل نيز ايجاد كند.

رود ارس

اين رود كه پرآب ترين رود آذربايجان است از كوه مين گل داغ (هزار بركه) در جنوب تركيه سرچشمه مي گيرد و پس از طي حدود 440 كيلومتر مرز مشترك ايران با دو جمهموري آذربايجان و ارمنستان در خاك جمهوري آذربايجان به رود كورا مي پيوندد و به دريايي خزر (مازندران) مي ريزد (وطن خواه سادات،1388، ص17). رود ارس با طول 1072 كيلو متر پر آب ترين رود استان اردبيل به شمار مي رود، اين رود به علت قرار گرفتن در آذربايجان از دوران کهن اهميت سوق الجيشي و تجاري داشته و يکي از مهمترين رودهاي مرزي ايران است. اين رود در حدود شمالي استانهاي آذربايجان غربي و شرقي و اردبيل از غرب به شرق جريان دارد. ابتداي ورودي آن به استان اردبيل از سد ميل مغان در غرب پارس آباد و انتهاي آن در قسمت شمال شرقي روستاي پتلو مي باشد. ميزان آبدهي سالانه ارس 5700 ميليون متر مكعب مي باشد و حداكثر دبي سريز ها 3500 متر مكعب تخليه در ثانيه و حجم آب كنترل شده سالانه 1500 ميليون متر مكعب و در حدود 72 هزار هكتار از سطح اراضي پارس آبادمغان را مي كند (وطن خواه سادات، 1388، ص17).

تپه نادري (اصلاندوز):

تپه نادر كه از تپه هاي باستاني و تاريخي شهرستان پارس آباد و محل تاج گذاري نادرشاه افشار است (سايت ايرانگردي- گردشگري- ايران – تور). كه در بخش اصلاندوز واقع است. تپه نادری (نادرشاه) تپه عظيم نادر در جنوب غربی شهرک اصلاندوز در ملتقای رود ارس و دره رود قرار دارد بلندی اين تپه 30 متر و محيط اطراف آن حدود 1500 متر و طول آن 120 متر و عرض آن حدود 100 متر است ظاهرا اين محل در سده های متمادی واحد مسکونی بزرگی را تشکيل مي داده از هزاره اول پيش از ميلاد تا اواخر سده يازدهم هجری قمری مسکون بوده شايد قدمت آن تا هزاره سوم و چهارم قبل از ميلاد نيز برسد از اشيای مکشوفه در آن می توان از سفال خشت پخته دوران پارتی سفالهای منقوش دوره اسلامی تعداد زيادی سنگ اپسيدين به حالت تيغه و سنگ خام را نام برد تپه نادری از منظر تاريخی قابل توجه است در اين مکان بود که نادرشاه جهت خلع شاه طهماسب دوم صفوی انجمن بزرگی تشکيل داد و سران کشور و بزرگان را به دشت مغان فرا خواند که منجر به خلع طهاسب ميرزا و رسيدن وی به تخت سلطنت شد. اين تپه را مي توان به بهسازي و خارج كردن از محوطه نظامي به يكي از مهمترين جاذبه هاي تاريخي و طبيعي منطقه تبديل كرد و هر ساله علاقمندان بسياري را از اطراف و اكناف به خود جلب نمايد.

گورستانهای قديمي

در پهنه دشت مغان همه جا گورستان های وسيع و اغلب منسوب به هزاره اول ق.م وجود دارد که بيشتر آن ها در معرض تجاوز و حفاری قاچاق قرار گرفته و می گيرد. در نزديکی اصلاندوز گورستان های قوش اوتران، قلی بيگلو، اخجی، گدائيلو، گل تپه و کرار واقع، که مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد است گورستانهای باستانی در دامنه کوهها و رودخانه ها که آفتابگير و رو به مشرق و طلوع آفتاب است انتخاب شده زيرا آفتاب و آب در مذهب ميترائيسم جنبه تقدس دارد، گورستانهای مربوط به هزاره پيش از ميلاد قلی بيگلو و قوش اوتران و ساير گورستانهای مکشوفه و گورستانهای عهد ساسانی (اخجی) بدون استثنا دارای چنين مشخصاتی هستند. طرز تدفين بواسطه آهکی بودن خاک که باعث از بين رفتن و پوسيدگی استخوان می شود ، به طور کلی معلوم نشد اما قلعه استخوانهای کوچک کاسه سر و قلم پا نشان می دهد که جهت مردگان شرقی ، غربی و سر و صورت روبروی آفتاب قرار داشته است. درياچه مصنوعي كشت و صنغت و دامپروري مغان آب اين درياچه براي مصرف کشاورزي زمينهاي کشت و صنعت مغان و همچنين منبع تامين آب شرب مصرفي شهرک مغان نيز مي باشد. اين درياچه علاوه بر ارزش اقتصادي و اجتماعي فراوان، آب مصرفي کشاورزي منطقه را بر طرف مي کند و ميزان حجم آب ورودي 42/739 (ميليون متر مكعب) و حجم آب خروجي 59/2 (ميليون متر مكعب) و نسبت خروجي به ورودي 24 درصد مي باشد (وطن خواه سادات، 1388، 18).

درياچه مصنوعي شهرك(شهيد آيت اله غفاري)

درياچه مصنوعي كشت و صنعت يكي از پديده هاي ارزشمند از نظر ملي و بين المللي و در خور توجه ويژه است. ارزش اقتصادي آن از دير باز شناخته شده است و در طول سال ها مردم منقطه از بركت آن بهره مند شده اند. اين درياچه سرچشمه حيات و عامل توسعه اقتصادي و صنعتي اين سرزمين شده است.

چهل پله در شهرك

جنگل هاي ساحل درياچه و چهل پله، در فصل بهار پذيرايي هزاران نفر از مسافران مي باشد با توسعه پارك جنگلي و احداث مراكز تفريحي و رفاهي، مجتمع هاي گردشگري و توسعه و بهسازي شبكه ارتباطي منطقه به ويژه مسيرهاي منتهي به شهرك شهيد غفاري و درياچه مصنوعي، توان و زيبايي هاي زيادي در سواحل درياچه وجود دارد، استعداد هاي بالقوه اي كه در زمينه جذب گردشگر دارد مي تواند روزانه هزاران نفر گردشگر داخلي و خارجي را به خود جذب كند و ضمن ارزآوري ده ها شغل نيز ايجاد كند.

سد ميل مغان در اصلاندوز (پارس آبادمغان)

اين سد از نوع انحرافي نيمه متحرك با بدنه بتني و خاکي مي باشد. کانال اصلي و بزرگ منطقه مغان از اين سد سرچشمه گرفته و پس از طي مسير32 کيلومتري، آب درياچه شهرک شهيد غفاري مغان (شركت كشت و صنعت و دامپروري مغان) را تغذيه مي کند. تمام اراضي زيرکشت اين منطقه و قسمتي از اراضي شهرستان بيله سوار از آب اين کانال آبياري مي شوند و ميزان حجم آب خروجي از سد ارس 96/3505 ميليون متر مكعب بوده و ميزان حجم آب سريز از سد مغان 32/2907 ميليون متر مكعب و حداكثر دبي تخليه سيلاب 2460 متر مكعب برثانيه است. در حال حاضر سد مخزني ارس و سد انحرافي ميل مغان بر روي رودخانه ارس در فاصله مشترك ايران و جمهوري آذربايجان وجود دارد كه بهره برداري از آنها در سال 1350 شروع شده است كه آب اين رود خانه به وسيله كانال هاي تعبيه شده در سد ميل مغان به مصرف آبياري اراضي كشاورزي رسيده و سبب رونق كشاورزي و اقتصادي منطقه شده است .

جنگل هاي كنار رود ارس'

افزايش روز افزون جمعيت و متعاقب آن ازدياد نيازهای انسان از يک سو و کاهش روز افزون منابع طبيعی کشور از سوی ديگر , اهميت و جايگاه جنگل کاری را به خوبی روشن می سازد. اهميت جنگل کاری به منظور تعديل آب و هوا , افزايش نزولات آسمانی , جلوگيری از فرسايش , ايجاد محصولات چوبی صنعتی و نيز مسئله گردشگاه جنگلی بر کسی پوشيده نيست و در چنين شرايطی است که می توان با حفظ گونه های موجود و وارد کردن گونه های جديد اقدام به جنگل کاری نمود. در کشوری همچون ايران که دارای اقليم خشک و شکننده ای است توسعه سطح جنگل ها از طريق جنگلکاری يکی از اهداف عمده محسوب می شود. جنگل هاي كنار رود ارس مي تواند به عنوان زمينه هاي تفكر و همچنين به عنوان جاذبه اي براي گردشگران ايفاي نقش كنند. بنابراين بهره گيري از جاذبه هاي گردشگري موردي است كه توجه مناسب را طلب مي كند. عواملي چون حيات وحش خاص، گونه هاي گياهي ويژه، شرايط اقليمي‌(نيمه خشك) مي توانند زمينه هاي مناسبي را براي جذب گردشگران داخلي و خارجي فراهم آورد. اين امر مستلزم شناسايي امكانات و ويژگي هاي موجود و چگونگي فراهم آوردن امكانات مناسب گردشگران علاقمند آن است. طبيعت بكر يكي از انگيزه هاي مناسب براي گردشگري بويژه در فصل هاي مناسب سال به شمار مي رود كه مي تواند با سرمايه گذاري و اتخاذ سياست هاي مناسب، جنبه بين المللي نيز پيدا كند.

تفرجگاه ( پارك ساحلي ارس)

تفرجگاه گردشگري ارس كه در نقطه صفر مرزي ايران با جمهوري آذربايجان واقع شده، يكي از جاذبه هاي گردشگري در نوار مرزي پارس آباد محسوب مي شود كه با چشم اندازهای بی بدیل و چشم نواز، سالها به خاطر مقررات خاص تردد در نواحی مرزی از دسترس همگان دور نگه داشته شده بود كه با همت مسئولين براي گردشگران بازگشايي شد.

كشت و صنعت و دامپروري مغان

باغات ميوه شركت كشت و صنعت و دامپروري مغان كه بعنوان وسيعترين و كاملترين طرح باغباني مدرن در سطح خاورميانه مي باشد توسط كارشناسان شركت هاوائين اگرونوميك طراحي و با تامين نهالهاي متنوع از موسسه ژورژدلبارد فرانسه طي سالهاي 54 تا 56 با استفاده از سيستم آبياري قطره اي و در قطعات 4 هكتاري در مساحت 3000 هكتار احداث گرديده است. ضمناً بمنظور ايجاد تنوع محصولات باغي بجاي برخي از ارقام ميوه حذفي، 130 هكتار از درختان بادام ديرگل، آلوي سانتاروزا، زردآلو و گوجه سبز درختي اقدام به كاشت شده است. در راستاي سياست توسعه باغات زيتون در قسمتي از اراضي كم بازده و تپه ماهور 501 هكتار زيتون كاشت گرديده و در نظر است كه اين سطح در سالهاي آتي به 1000 هكتار توسعه داده شود. شايان ذكر است، در حال حاضر در باغات ميوه شركت 111 رقم محصولات باغي اعم از هلو، شليل، آلو، آلبالو، گيلاس، زردآلو، گوجه سبز درختي، بادام درختي، فندق، سيب و زيتون توليد مي شود. در طول سنوات بهره برداري، قسمتي از درختان ميوه (گلابي و انار) به دليل عدم سازگاري با شرايط اقليمي مغان، حذف شده است (واحد آمار و اطلاعات شركت كشت و صنعت و دامپروري مغان، 1387). اما هر گونه درختي كه نشان دهنده وجود جنگل بوده باشد و به صورت طبيعي رويش كرده باشد كمتر ديده مي شود. در مجموع 62024 هكتار از اراضي منطقه پارس آباد مغان زير كشت محصولات كشاورزي رفته و از اين مجموع 4000 هكتار به كشت باغات اختصاص يافته است (وطن خواه، 1388،ص).

شرکت کشت و صنعت و دامپروری مغان، با داشتن اراضی وسیع کشاورزی، دو هزار و ۶۰۰هکتار باغات میوه ، مجتمع بزرگ دامپروری ، کارخانه قند ، کارخانه لبنیات ، کارخانه فرآوری میوه و چند واحد تولیدی دیگر یکی از شرکت های منحصر بفرد کشور محسوب می شود.

تالاب تپراق كندي:

تالابها به عنوان اكوسيستمهاي حاصلخيز و غني و منحصر به فرد مي توانند در برنامه هاي راهبردي جهان اقتصادي،اجتماعي نقش تعيين كننده داشته باشند. محيط هايي هستند كه مشخصانشان چيزي ميان خشكي و دريا است. همواره داراي آب باشند يا اينكه گاه خشك و گاه آبدار باشند. برخي تالاب هاي نزديك دريا با جزرو مد تغيير وضعيت مي دهند. مشخصه اصلي تالاب ها ماندگاري نسبي آب در آنها است. آب تالاب ها ممكن است شور باشد يا شيرين. تالاب تپراق كندي (مغان) در زمستان پرندگان مهاجر به آن روي آورده و زيستگاه پرندگان و جانوران و گياهان نيز مي باشد و همچنين يك جاذبه طبيعي براي منطقه به حساب مي آيد. لذا شايسته است سازمان محيط زيست منطقه، اقدامات حفاظتي مناسب (پرندگان از قبيل قو، اردك و غير ....) را انجام داده و بيش از پيش از اين گونه منحصر به فرد مراقبت نموده تا نسل آن در آينده از بين نرود.

صنايع دستي و آلاچيق و كومه عشاير ايل سون (شاهسون)

مناطق عشايري به عنوان يك ميراث فرهنگي شامل ويژگي هاي خاص مثل عادات محلي، آداب و رسوم مربوط به كوچ نشيني، نوع مسكن، موسيقي، زبان محلي و ارزشهاي اخلاقي معنوي است (سقايي، م،1386، ص201). آنچه درباره عشاير مغان گفتنی است اين است که اين قشر مردمانی پاک سرشت ، مهمان نواز ، صميمی ، معصوم ، سختکوش و استوار هستند که با پوستی خشکيده و سوخته در دامنه کوهها و ضخره ها و پهنه دشتها به دنبال گوسفندان خود ، برای بقا ، با طبيعت خشن در ستيز و نبردند . انسانهای کوچ نشينی که پس از سپری شدن قرنها تبديل به مردمانی خود کفا با فرهنگی اصيل و غنی شده اند و تا به امروز نيز توانسته اند با وجود همه مشکلات و کاستيها و بی توجهی ها ، همچون کوه استوار مانده و خود را حفظ نمايند اما اين سوال پيش می آيد که آيا عشاير منطقه باز هم می توانند به زندگی چوپانی و بدوی خود خود آن هم در عصری که جهان با سرعتی فوق العاده به پيش می رود و به تکامل علوم می انجامد ادامه دهند روشن است که دوام زندگی کوچ نشينان در دشت مغان و سبلان صرف علاقه به کوچ نشينی نيست بلکه آنان نگران آينده مبهم خود پس از اسکان هستند ، چه بسا فرزندان اين نسل نيز رغبت چندانی برای ادامه زندگی کوچ نشينی و عشايری از خود نشان نمی دهند ، پس برای ميل به اهداف و مقصود بايد آنان را دريافت. صنايع دستي و ماشيني صنايع شهرستان پارس آباد را تشكيل مي دهند. عشاير و روستائيان منطقه مغان در استان اردبيل ورني هاي نفيسي، گليم، جاجيم و فرش هايي توليد مي كنند كه نقش و نگارهاي زيباي روي بدنه آن ها بيش تر از طبيعت منطقه و شيوه زندگي عشيره اي آن ها الهام گرفته است. شهرستان پارس آباد مغان داراي سوابق تاريخي كهن است از آثار باستاني آن مي توان به چند تا ازآن (آثار تاريخي و طبيعي) فقط به ذكر آنها بسنده مي كنم، گورستان بران عليا، تپه گوزللي، قربان تپه سي، تپه غيبعلي (اسلام آباد قديم)، آق توره در روستاي تازه كند جديد، قاراتوره در روستاي تكله و پل خداآفرين و جاذبه طبيعي جنگل كنار رود ارس (روستا پيرايواتلو، دوست كندي) و جنگل گوشلو و جنگل كنار چهل پله شهرك و مراتع جلگه مغان و آلاچيق عشاير و صنايع دستي عشاير و روستاهاي نام برد.

منابع

1- آمار نامه استان اربيل، 1385، سازمان برنامه و بودجه استان اردبيل، واحد آمار. 2- خانيا، پ، 1385، فرصت ها و چالش هاي توريسم ايران در توسعه هزاره، فضاي جغرافيا، شماره 16، سال ششم. 3- رضواني، ا، 1386، جغرافيا و صنعت توريسم، پيام نور ، تهران. 4- سقايي، م، 1386، گردشگري عشايري، فضاي جغرافيايي، سال هشتم، شماره 17. 5- شايان و همكارن، 1388، كتاب درسي جغرافيايي سال دوم متوسطه، شركت و نشر كتابهاب درسي ايران، ص95. 6- عزيززاده، ن، 1386، تاريخ دشت مغان، موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران. 7- عليزاده، ك، 1386، گزارش كاوش هاي باستان شناختي در اولتان قالاسي، انتشارات نوربخش، سازمان ميراث فرهنگي 8- قلمي، ع، 1376، مغان در گستره تاريخ، انتشارات فرشاد، ص118. 9- محمدي، ح، 1385، آب و هواشناسي كاربردي، انتشارات دانشگاه تهران. 10- نگارش، ح، 1385، جاذبه هاي طبيعي (اكوتوريسم) در استان سيستان و بلوچستان، فضاي جغرافيايي، سماره 16، سال ششم. 11- وطن خواه سادات، ا، 1388، امكان سنجي اقليمي كشت مركبات در پارس آباد مغان، پايان نامه كارشناسي ارشد از دانشگاه آزاد واحد اهر. 12- وطن خواه سادات، ا، 1389، طرح تحقيقاتي، چالش هاي گردشگري در پارس آباد مغان، دانشگاه آزاد واحد پارس آباد مغان